ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ - Γ' )

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ 1103a14–1107a26: Η Ηθική αρετή

Πώς διαπιστώνεται η απόκτηση κάποιας αρετής; – Η αρετή βρίσκεται σε άμεση σχέση με την ευχαρίστηση Ή τη δυσαρέσκεια που προκαλεί μια πράξη (1104b3–1105a16)

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:

ΣημεΙον δΕ δεΙ ποιεΙσθαι τΩν Εξεων τΗν ΕπιγινομΕνην ΗδονΗν Η λΥπην τοΙς Εργοις· Ο μΕν γΑρ ΑπεχΟμενος τΩν σωματικΩν
ΗδονΩν καΙ αΥτΩ τοΥτΩ χαΙρων σΩφρων, Ο δ’ ΑχθΟμενος
ΑκΟλαστος, καΙ Ο μΕν ΥπομΕνων τΑ δεινΑ καΙ χαΙρων Η
μΗ λυποΥμενΟς γε ΑνδρεΙος, Ο δΕ λυποΥμενος δειλΟς. περΙ
ΗδονΑς γΑρ καΙ λΥπας ΕστΙν Η ΗθικΗ ΑρετΗ· διΑ μΕν γΑρ
τΗν ΗδονΗν τΑ φαΥλα πρΑττομεν, διΑ δΕ τΗν λΥπην τΩν
καλΩν ΑπεχΟμεθα. διΟ δεΙ ΗχθαΙ πως εΥθΥς Εκ νΕων, Ως
Ο ΠλΑτων φησΙν, Ωστε χαΙρειν τε καΙ λυπεΙσθαι οΙς δεΙ·
Η γΑρ ΟρθΗ παιδεΙα αΥτη ΕστΙν. Ετι δ’ εΙ αΙ ΑρεταΙ εΙσι περΙ
πρΑξεις καΙ πΑθη, παντΙ δΕ πΑθει καΙ πΑσΗ πρΑξει Επεται ΗδονΗ καΙ λΥπη, καΙ διΑ τοΥτ’ Αν εΙη Η ΑρετΗ περΙ
ΗδονΑς καΙ λΥπας. μηνΥουσι δΕ καΙ αΙ κολΑσεις γινΟμεναι διΑ τοΥτων· ΙατρεΙαι γΑρ τινΕς εΙσιν, αΙ δΕ ΙατρεΙαι
διΑ τΩν ΕναντΙων πεφΥκασι γΙνεσθαι. Ετι, Ως καΙ πρώην
εΙπομεν, πΑσα ψυχΗς Εξις, Υφ’ οΙων πΕφυκε γΙνεσθαι
χεΙρων καΙ βελτΙων, πρΟς ταΥτα καΙ περΙ ταΥτα τΗν φΥσιν Εχει· δι’ ΗδονΑς δΕ καΙ λΥπας φαΥλοι γΙνονται, τΩ
διΩκειν ταΥτας καΙ φεΥγειν, Η Ας μΗ δεΙ Η Οτε οΥ δεΙ Η
Ως οΥ δεΙ Η ΟσαχΩς Αλλως ΥπΟ τοΥ λΟγου διορΙζεται τΑ
τοιαΥτα. διΟ καΙ ΟρΙζονται τΑς ΑρετΑς ΑπαθεΙας τινΑς
καΙ ΗρεμΙας· οΥκ εΥ δΕ, Οτι ΑπλΩς λΕγουσιν, Αλλ’ οΥχ
Ως δεΙ καΙ Ως οΥ δεΙ καΙ Οτε, καΙ Οσα Αλλα προστΙθεται.
ΥπΟκειται Αρα Η ΑρετΗ εΙναι Η τοιαΥτη περΙ ΗδονΑς καΙ
λΥπας τΩν βελτΙστων πρακτικΗ, Η δΕ κακΙα τοΥναντΙον.
γΕνοιτο δ’ Αν ΗμΙν καΙ Εκ τοΥτων φανερΟν Οτι περΙ τΩν
αΥτΩν. τριΩν γΑρ Οντων τΩν εΙς τΑς αΙρΕσεις καΙ τριΩν
τΩν εΙς τΑς φυγΑς, καλοΥ συμφΕροντος ΗδΕος, καΙ [τριΩν]
τΩν ΕναντΙων, αΙσχροΥ βλαβεροΥ λυπηροΥ, περΙ ταΥτα
μΕν πΑντα Ο ΑγαθΟς κατορθωτικΟς Εστιν Ο δΕ κακΟς ΑμαρτητικΟς, μΑλιστα δΕ περΙ τΗν ΗδονΗν· κοινΗ τε γΑρ αΥτη
τοΙς ζΩοις, καΙ πΑσι τοΙς ΥπΟ τΗν αΙρεσιν παρακολουθεΙ·
καΙ γΑρ τΟ καλΟν καΙ τΟ συμφΕρον ΗδΥ φαΙνεται. Ετι
δ’ Εκ νηπΙου πΑσιν ΗμΙν συντΕθραπται· διΟ χαλεπΟν ΑποτρΙψασθαι τοΥτο τΟ πΑθος ΕγκεχρωσμΕνον τΩ βΙΩ. κανονΙζομεν δΕ καΙ τΑς πρΑξεις, οΙ μΕν μΑλλον οΙ δ’ Ηττον,
ΗδονΗ καΙ λΥπΗ. διΑ τοΥτ’ οΥν ΑναγκαΙον εΙναι περΙ ταΥτα
τΗν πΑσαν πραγματεΙαν· οΥ γΑρ μικρΟν εΙς τΑς πρΑξεις
εΥ Η κακΩς χαΙρειν καΙ λυπεΙσθαι. Ετι δΕ χαλεπΩτερον
ΗδονΗ μΑχεσθαι Η θυμΩ, καθΑπερ φησΙν ἩρΑκλειτος, περΙ
δΕ τΟ χαλεπΩτερον ΑεΙ καΙ τΕχνη γΙνεται καΙ ΑρετΗ·
καΙ γΑρ τΟ εΥ βΕλτιον Εν τοΥτΩ. Ωστε καΙ διΑ τοΥτο περΙ
ΗδονΑς καΙ λΥπας πΑσα Η πραγματεΙα καΙ τΗ ΑρετΗ καΙ
τΗ πολιτικΗ· Ο μΕν γΑρ εΥ τοΥτοις χρΩμενος ΑγαθΟς Εσται,
Ο δΕ κακΩς κακΟς. Οτι μΕν οΥν ΕστΙν Η ΑρετΗ περΙ ΗδονΑς
καΙ λΥπας, καΙ Οτι Εξ Ων γΙνεται, ΥπΟ τοΥτων καΙ αΥξεται καΙ φθεΙρεται μΗ ΩσαΥτως γινομΕνων, καΙ Οτι Εξ Ων
ΕγΕνετο, περΙ ταΥτα καΙ ΕνεργεΙ, εΙρΗσθω.

ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ:

Σημάδι αποδεικτικό των έξεων πρέπει να θεωρούμε την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια που συνοδεύει τις πράξεις μας. Αυτό θα πει: Όποιος μένει μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση, είναι άνθρωπος σώφρων· ακόλαστος είναι αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί· επίσης: ο άνθρωπος που στέκεται να αντιμετωπίσει όλα τα επικίνδυνα πράγματα και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση ή, έστω, δεν τον δυσαρεστεί, είναι ανδρείος· δειλός είναι αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί. Και όλα αυτά γιατί η ηθική αρετή σχετίζεται στην πραγματικότητα με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια: η ευχαρίστηση μας εξωθεί να κάνουμε ευτελή πράγματα, η δυσαρέσκεια μας κρατάει μακριά από τα όμορφα πράγματα. Γι' αυτό και είναι ανάγκη ―όπως το λέει ο Πλάτωνας― να έχει πάρει κανείς ήδη από μικρός εκείνη την αγωγή που θα τον κάνει να ευχαριστιέται και να δυσαρεστείται με αυτά που πρέπει· αυτή είναι η σωστή παιδεία.
Έπειτα, αν λάβουμε υπόψη μας ότι οι αρετές έχουν σχέση με τις πράξεις και με τα πάθη και ότι κάθε πάθος και κάθε πράξη συνοδεύεται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια, να άλλος ένας λόγος, σκέφτομαι, να πούμε ότι η αρετή βρίσκεται σε σχέση με την ευχαρίστηση και με τη δυσαρέσκεια. Το πράγμα γίνεται φανερό και από τις τιμωρίες, που γίνονται μέσω αυτών· οι τιμωρίες είναι, πράγματι, ένα είδος θεραπείας, και οι θεραπείες γίνονται, φυσικά, με τα αντίθετα.
Επίσης, όπως είπαμε και πριν από λίγο, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας κάθε ψυχικής έξης σχετίζεται με το (και προσδιορίζεται από το) είδος των πραγμάτων από τα οποία αυτή γίνεται χειρότερη ή καλύτερη  ― η ποιότητα των ανθρώπων ευτελίζεται ανάλογα με τη στάση τους απέναντι στα ευχάριστα και στα δυσάρεστα πράγματα, ανάλογα δηλαδή με το κυνήγι και την αποφυγή αυτών που δεν πρέπει, τη στιγμή που δεν πρέπει, με τον τρόπο που δεν πρέπει ― και όσα άλλα λέμε σ' αυτού του είδους τις περιπτώσεις. Αυτός είναι και ο λόγος που κάποιοι ορίζουν τις αρετές ως καταστάσεις απάθειας, κατά κάποιο τρόπο, και γαλήνιας αταραξίας· δεν τα λένε όμως σωστά, γιατί έτσι μιλούν απλά και γενικότροπα και δεν λένε "με ποιον τρόπο πρέπει", "με ποιον τρόπο δεν πρέπει", "πότε" και όσα άλλα λέμε σχετικά. Μένει λοιπόν ως θεμελιώδης πρόταση ότι αυτού του είδους η αρετή έχει τη δύναμη να πράττει το καλύτερο σε σχέση με τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα, ενώ η κακία (εν σχέσει με τα ίδια αυτά πράγματα) πράττει τα αντίθετα.
Μπορεί όμως, θαρρώ, και με τα εξής ακόμη επιχειρήματα να γίνει φανερό ότι η αρετή και η κακία έχουν σχέση με τα ίδια πράγματα. Τρία είναι τα πράγματα που επιδιώκουμε, τρία και αυτά που κοιτάζουμε να αποφεύγουμε: το ωραίο, το συμφέρον, το ευχάριστο, κι από την άλλη τα αντίθετα τους: το άσχημο, το επιζήμιο, το δυσάρεστο· σε όλα αυτά ο αγαθός άνθρωπος πετυχαίνει το σωστό, ενώ ο κακός αποτυχαίνει. Ιδίως σε ό,τι αφορά στην ευχαρίστηση. Αυτή υπάρχει σε όλα τα ζώα· όπου υπάρχει διαδικασία επιλογής και προτίμησης, η ευχαρίστηση είναι το απαραίτητο παρακολούθημα· ακόμη και το ωραίο και το συμφέρον έχουν την όψη του ευχάριστου. Συνυπάρχει, επίσης, μαζί μας από τη νηπιακή μας ηλικία· γι’ αυτό και είναι δύσκολο να διώξουμε από μέσα μας αυτό το πάθος, από το οποίο έχει διαποτιστεί η ζωή μας. Και τις πράξεις μας, άλλωστε, τις μετρούμε, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο, με μέτρο το ευχάριστο και το δυσάρεστο. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο όλη μας η φιλοσοφική έρευνα δεν μπορεί παρά να είναι γι' αυτά, αφού δεν είναι καθόλου μικρή η σημασία που έχει για τις πράξεις μας το να αισθανόμαστε σωστά ή λανθασμένα τη χαρά και τη λύπη.
Και για να χρησιμοποιήσουμε τον λόγο του Ηράκλειτου, είναι δυσκολότερο να παλέψεις με την ηδονή παρά με το θυμό, η επιστήμη όμως και η αρετή έχουν πάντοτε να κάνουν με το δυσκολότερο, γιατί τότε το καλό γίνεται καλύτερο. Και γι' αυτόν επομένως το λόγο όλη η συζήτηση για την αρετή και για την πολιτική τέχνη είναι συζήτηση για το ευχάριστο και για το δυσάρεστο, αφού αυτός που ξέρει να χειρίζεται σωστά το ευχάριστο και το δυσάρεστο θα γίνει καλός, ενώ αυτός που τα χειρίζεται άσχημα θα γίνει κακός.
Για το ότι λοιπόν η αρετή σχετίζεται με το ευχάριστο και με το δυσάρεστο· για το ότι οι πράξεις που τη γεννούν είναι επίσης αυτές που την αυξάνουν αλλά και την καταστρέφουν (αν γίνονται με διαφορετικό τρόπο)· για το ότι, τέλος, η αρετή πραγματώνεται με πράξεις σαν αυτές από τις οποίες προήλθε, ας θεωρηθούν αρκετά όσα είπαμε.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ - Β' )

ΑΡΙΣΤΟΤΕλουσ  ΗΘΙΚΑ ΝικΟΜΑΧΕΙΑ 1103a14–1107a26:  Η ηθικΗ αρετΗ

Μια καΙρια επισήμανση: η μεσΟτητα αποτελεί εχΕγγυο για τις ηθικΕς αρετΕς (1103b26–1104b3)

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:

ΕπεΙ οΥν Η παροΥσα πραγματεΙα οΥ θεωρΙας ΕνεκΑ
Εστιν Ωσπερ αΙ Αλλαι (οΥ γΑρ Ινα εΙδΩμεν τΙ Εστιν Η ΑρετΗ
σκεπτΟμεθα, Αλλ’ Ιν’ ΑγαθοΙ γενΩμεθα, ΕπεΙ οΥδΕν Αν Ην
Οφελος αΥτΗς), ΑναγκαΙον ΕπισκΕψασθαι τΑ περΙ τΑς
πρΑξεις, πΩς πρακτΕον αΥτΑς· αΥται γΑρ εΙσι κΥριαι καΙ
τοΥ ποιΑς γενΕσθαι τΑς Εξεις, καθΑπερ εΙρΗκαμεν. τΟ μΕν οΥν
κατΑ τΟν ΟρθΟν λΟγον πρΑττειν κοινΟν καΙ ΥποκεΙσθω —ΡηθΗσεται δ’ Υστερον περΙ αΥτοΥ, καΙ τΙ Εστιν Ο ΟρθΟς λΟγος,
καΙ πΩς Εχει πρΟς τΑς Αλλας ΑρετΑς. ΕκεΙνο δΕ προδιομολογεΙσθω, Οτι πΑς Ο περΙ τΩν πρακτΩν λΟγος τΥπΩ
καΙ οΥκ ΑκριβΩς ΟφεΙλει λΕγεσθαι, Ωσπερ καΙ κατ’ ΑρχΑς
εΙπομεν Οτι κατΑ τΗν Υλην οΙ λΟγοι ΑπαιτητΕοι· τΑ δ’ Εν
ταΙς πρΑξεσι καΙ τΑ συμφΕροντα οΥδΕν ΕστηκΟς Εχει, Ωσπερ οΥδΕ τΑ ΥγιεινΑ. τοιοΥτου δ’ Οντος τοΥ καθΟλου λΟγου,
Ετι μΑλλον Ο περΙ τΩν καθ’ Εκαστα λΟγος οΥκ Εχει τΑκριβΕς· οΥτε γΑρ ΥπΟ τΕχνην οΥθ’ ΥπΟ παραγγελΙαν οΥδεμΙαν
πΙπτει, δεΙ δ’ αΥτοΥς ΑεΙ τοΥς πρΑττοντας τΑ πρΟς τΟν καιρΟν σκοπεΙν, Ωσπερ καΙ ΕπΙ τΗς ΙατρικΗς Εχει καΙ τΗς
κυβερνητικΗς. ΑλλΑ καΙπερ Οντος τοιοΥτου τοΥ παρΟντος
λΟγου πειρατΕον βοηθεΙν. πρΩτον οΥν τοΥτο θεωρητΕον, Οτι
τΑ τοιαΥτα πΕφυκεν Υπ’ ΕνδεΙας καΙ ΥπερβολΗς φθεΙρεσθαι, (δεΙ γΑρ ΥπΕρ τΩν ΑφανΩν τοΙς φανεροΙς μαρτυρΙοις
χρΗσθαι) Ωσπερ ΕπΙ τΗς ΙσχΥος καΙ τΗς ΥγιεΙας ΟρΩμεν·
τΑ τε γΑρ ΥπερβΑλλοντα γυμνΑσια καΙ τΑ ΕλλεΙποντα
φθεΙρει τΗν ΙσχΥν, ΟμοΙως δΕ καΙ τΑ ποτΑ καΙ τΑ σιτΙα
πλεΙω καΙ ΕλΑττω γινΟμενα φθεΙρει τΗν ΥγΙειαν, τΑ δΕ
σΥμμετρα καΙ ποιεΙ καΙ αΥξει καΙ σΩζει. οΥτως οΥν καΙ
ΕπΙ σωφροσΥνης καΙ ΑνδρεΙας Εχει καΙ τΩν Αλλων ΑρετΩν.
Ο τε γΑρ πΑντα φεΥγων καΙ φοβοΥμενος καΙ μηδΕν ΥπομΕνων δειλΟς γΙνεται, Ο τε μηδΕν Ολως φοβοΥμενος ΑλλΑ
πρΟς πΑντα βαδΙζων θρασΥς· ΟμοΙως δΕ καΙ Ο μΕν πΑσης ΗδονΗς ΑπολαΥων καΙ μηδεμιΑς ΑπεχΟμενος ΑκΟλαστος, Ο δΕ πΑσαν φεΥγων, Ωσπερ οΙ Αγροικοι, ΑναΙσθητΟς
τις· φθεΙρεται δΗ Η σωφροσΥνη καΙ Η ΑνδρεΙα ΥπΟ τΗς
ΥπερβολΗς καΙ τΗς ΕλλεΙψεως, ΥπΟ δΕ τΗς μεσΟτητος σΩζεται. Αλλ’ οΥ μΟνον αΙ γενΕσεις καΙ αΥξΗσεις καΙ αΙ
φθοραΙ Εκ τΩν αΥτΩν καΙ ΥπΟ τΩν αΥτΩν γΙνονται, ΑλλΑ
καΙ αΙ ΕνΕργειαι Εν τοΙς αΥτοΙς Εσονται· καΙ γΑρ ΕπΙ τΩν
Αλλων τΩν φανερωτΕρων οΥτως Εχει, οΙον ΕπΙ τΗς ΙσχΥος·
γΙνεται γΑρ Εκ τοΥ πολλΗν τροφΗν λαμβΑνειν καΙ πολλοΥς πΟνους ΥπομΕνειν, καΙ μΑλιστα Αν δΥναιτ’ αΥτΑ ποιεΙν
Ο ΙσχυρΟς. οΥτω δ’ Εχει καΙ ΕπΙ τΩν ΑρετΩν· Εκ τε γΑρ
τοΥ ΑπΕχεσθαι τΩν ΗδονΩν γινΟμεθα σΩφρονες, καΙ γενΟμενοι μΑλιστα δυνΑμεθα ΑπΕχεσθαι αΥτΩν· ΟμοΙως δΕ
[1104b] καΙ ΕπΙ τΗς ΑνδρεΙας· ΕθιζΟμενοι γΑρ καταφρονεΙν τΩν φοβερΩν καΙ ΥπομΕνειν αΥτΑ γινΟμεθα ΑνδρεΙοι, καΙ γενΟμενοι μΑλιστα δυνησΟμεθα ΥπομΕνειν τΑ φοβερΑ.

ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ:

Επειδή λοιπόν η παρούσα φιλοσοφική μας ενασχόληση δεν έχει ως στόχο της, όπως οι άλλες, τη θεωρητική γνώση (η έρευνά μας δηλαδή δεν γίνεται για να μάθουμε τι είναι η αρετή, αλλά για να γίνουμε ενάρετοι ― αλλιώς δεν θα είχε κανένα νόημα), είναι ανάγκη να εξετάσουμε το θέμα “πράξεις”, με το νόημα “πώς πρέπει να τις πράττουμε” ― αυτό, φυσικά, επειδή από αυτές εξαρτάται και το τι θα είναι τελικά οι έξεις μας, όπως το έχουμε ήδη πει. Ας βάλουμε λοιπόν ως βάση τη γενικά παραδεκτή αρχή ότι οι πράξεις μας πρέπει να κατευθύνονται από τον ορθό λόγο ― για το θέμα αυτό θα μιλήσουμε πιο κάτω (εκεί θα πούμε και τι είναι ο ορθός λόγος και σε ποια σχέση βρίσκεται προς τις άλλες αρετές). Ας σπεύσουμε όμως να συμφωνήσουμε από τώρα μεταξύ μας πως κάθε φορά που μιλούμε για πράξεις και για συμπεριφορές ο λόγος μας δεν μπορεί παρά να είναι γενικός και όχι ακριβής ως τη λεπτομέρεια· το είπαμε ήδη στην αρχή αρχή, ότι οι φιλοσοφικοί μας λόγοι πρέπει να ζητούμε να είναι αντίστοιχοι προς το θέμα μας ― και, βέβαια, τα θέματα τα σχετικά με τη συμπεριφορά μας και με ό,τι μας συμφέρει και μας ωφελεί δεν έχουν τίποτε το σταθερό, όπως δεν έχουν τίποτε το σταθερό και τα θέματα τα σχετικά με την υγεία μας. Αν αυτό ισχύει για τις γενικότερου περιεχομένου κρίσεις μας, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό δεν μπορεί να είναι ακριβής ως την τελευταία λεπτομέρεια ο λόγος μας για τα επιμέρους θέματα, αφού αυτά δεν αποτελούν αντικείμενο κάποιας συγκεκριμένης επιστήμης ούτε εμπίπτουν σε κάποιους συγκεκριμένους κανόνες, αλλά τα ίδια τα ενεργούντα άτομα πρέπει κάθε φορά να κρίνουν τι ταιριάζει στη συγκεκριμένη περίσταση ― όπως ακριβώς συμβαίνει και στον χώρο της ιατρικής ή στην τέχνη της διακυβέρνησης του πλοίου.
Παρόλο όμως που η παρούσα μας έρευνα έχει αυτόν τον χαρακτήρα, εμείς πρέπει να της προσφέρουμε όποια συνδρομή μπορούμε. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με την παρατήρηση ότι τα πράγματα αυτά έχουν από τη φύση τους την ιδιότητα να φθείρονται από την έλλειψη και την υπερβολή, όπως ακριβώς βλέπουμε ότι γίνεται στην περίπτωση της σωματικής ρώμης και της υγείας ― το θεωρείτε, φαντάζομαι, φυσικό, για τα όχι φανερά πράγματα να χρησιμοποιούμε τις αποδείξεις που μας προσφέρουν τα φανερά. Έτσι: οι υπερβολικές γυμναστικές ασκήσεις αλλά και οι λειψές φθείρουν τη σωματική δύναμη· επίσης: τα ποτά και τα τρόφιμα, όταν γίνονται περισσότερα ή λιγότερα από κάποια συγκεκριμένη ποσότητα, φθείρουν την υγεία, ενώ τα σύμφωνα με το μέτρο τη γεννούν, την αυξάνουν και τη διασφαλίζουν. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και στην περίπτωση της σωφροσύνης, της ανδρείας και των άλλων αρετών. Πραγματικά, ο άνθρωπος που συστηματικά τρέπεται σε φυγή μπροστά στο καθετί, που φοβάται τα πάντα και δεν αντιστέκεται σε τίποτε, γίνεται δειλός· ο άνθρωπος, από την άλλη, που δεν φοβάται τίποτε και βγαίνει να αντιμετωπίζει το καθετί, γίνεται απόκοτος· το ίδιο: αυτός που απολαμβάνει συστηματικά όλων των ειδών τις ηδονές και δεν μένει μακριά από καμία, γίνεται ακόλαστος, ενώ αυτός που ―σαν αγροίκος― μένει συστηματικά μακριά από όλες τους, γίνεται, θα λέγαμε, αναίσθητος· συμπέρασμα: τη σωφροσύνη και την ανδρεία τις φθείρει η υπερβολή και η έλλειψη, ενώ η μεσότητα τις σώζει.
Δεν είναι όμως μόνο ότι έχουν την ίδια αρχή και τις ίδιες αιτίες τόσο η γένεση και η αύξηση των αρετών όσο και η φθορά τους· στον ίδιο επίσης χώρο θα εκδηλωθεί και η πραγμάτωσή τους· έτσι, άλλωστε, συμβαίνει και στις άλλες, τις πιο φανερές, περιπτώσεις· π.χ. στην περίπτωση της σωματικής ρώμης: η σωματική ρώμη γεννιέται από την πολλή τροφή και από την άσκηση στους πολλούς κόπους, αυτά όμως τα πράγματα είναι ικανός να τα κάνει κατά κύριο λόγο ο σωματικά ρωμαλέος. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις αρετές: μένοντας συστηματικά μακριά από τις ηδονές γινόμαστε σώφρονες, και όταν γίνουμε, έχουμε πια σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δύναμη να μένουμε μακριά τους· το ίδιο και με την ανδρεία: αποκτώντας σιγά σιγά τη συνήθεια να περιφρονούμε τα πράγματα που προκαλούν φόβο και να τα αντιμετωπίζουμε, γινόμαστε ανδρείοι, και όταν γίνουμε, έχουμε πια σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δύναμη να τα αντιμετωπίζουμε.

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ (ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ - Α' )

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛουσ  ΗΘΙΚΑ ΝικΟΜΑΧΕΙΑ 1103a14–1107a26: Η ΗθικΗ αρετΗ

Οι ηθικΕς αρετΕς αποκτΩνται με την επανΑληψη των ηθικΩν πρΑξεων (1103a14-1103b25)

ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ:


Διττης δη της αρετης ουσης, της μεν διανοητικης της
δε ηθικης, η μεν διανοητικη το πλειον εκ διδασκαλιας εχει
και την γενεσιν και την αυξησιν, διοπερ εμπειριας δειται
και χρονου, η δ’ ηθικη εξ εθους περιγινεται, οθεν και τουνομα
εσχηκε μικρον παρεκκλινον απο του εθους. εξ ου και δηλον
οτι ουδεμια των ηθικων αρετων φυσει ημιν εγγινεται· ουθεν
γαρ των φυσει οντων αλλως εθιζεται, οιον ο λιθος φυσει
κατω φερομενος ουκ αν εθισθειη ανω φερεσθαι, ουδ’ αν μυριακις αυτον εθιζη τις ανω ριπτων, ουδε το πυρ κατω, ουδ’
αλλο ουδεν των αλλως πεφυκοτων αλλως αν εθισθειη. ουτ’
αρα φυσει ουτε παρα φυσιν εγγινονται αι αρεται, αλλα
πεφυκοσι μεν ημιν δεξασθαι αυτας, τελειουμενοις δε δια του
εθους. ετι οσα μεν φυσει ημιν παραγινεται, τας δυναμεις
τουτων προτερον κομιζομεθα, υστερον δε τας ενεργειας αποδιδομεν (οπερ επι των αισθησεων δηλον· ου γαρ εκ του πολλακις ιδειν η πολλακις ακουσαι τας αισθησεις ελαβομεν,
αλλ’ αναπαλιν εχοντες εχρησαμεθα, ου χρησαμενοι εσχομεν)· τας δ’ αρετας λαμβανομεν ενεργησαντες προτερον,
ωσπερ και επι των αλλων τεχνων· α γαρ δει μαθοντας
ποιειν, ταυτα ποιουντες μανθανομεν, οιον οικοδομουντες οικοδομοι γινονται και κιθαριζοντες κιθαρισται· ουτω δε και τα
μεν δικαια πραττοντες δικαιοι γινομεθα, τα δε σωφρονα
σωφρονες, τα δ’ ανδρεια ανδρειοι. μαρτυρει δε και το γινομενον εν ταις πολεσιν· οι γαρ νομοθεται τους πολιτας εθιζοντες ποιουσιν αγαθους, και το μεν βουλημα παντος νομοθετου  τουτ’ εστιν, οσοι δε μη ευ αυτο ποιουσιν αμαρτανουσιν,
και διαφερει τουτω πολιτεια πολιτειας αγαθη φαυλης. ετι
εκ των αυτων και δια των αυτων και γινεται πασα αρετη
και φθειρεται, ομοιως δε και τεχνη· εκ γαρ του κιθαριζειν
και οι αγαθοι και κακοι γινονται κιθαρισται. αναλογον
δε και οικοδομοι και οι λοιποι παντες· εκ μεν γαρ του
ευ οικοδομειν αγαθοι οικοδομοι εσονται, εκ δε του κακως
κακοι. ει γαρ μη ουτως ειχεν, ουδεν αν εδει του διδαξοντος,
αλλα παντες αν εγινοντο αγαθοι η κακοι. ουτω δη και επι
των αρετων εχει· πραττοντες γαρ τα εν τοις συναλλαγμασι
τοις προς τους ανθρωπους γινομεθα οι μεν δικαιοι οι δε αδικοι, πραττοντες δε τα εν τοις δεινοις και εθιζομενοι φοβεισθαι η θαρρειν οι μεν ανδρειοι οι δε δειλοι. ομοιως δε και
τα περι τας επιθυμιας εχει και τα περι τας οργας· οι μεν
γαρ σωφρονες και πραοι γινονται, οι δ’ ακολαστοι και οργιλοι, οι μεν εκ του ουτωσι εν αυτοις αναστρεφεσθαι, οι δε
εκ του ουτωσι. και ενι δη λογω εκ των ομοιων ενεργειων αι
εξεις γινονται. διο δει τας ενεργειας ποιας αποδιδοναι·
κατα γαρ τας τουτων διαφορας ακολουθουσιν αι εξεις. ου
μικρον ουν διαφερει το ουτως η ουτως ευθυς εκ νεων εθιζεσθαι,
αλλα παμπολυ, μαλλον δε το παν.


ΑΠΟΔΟΣΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ:

Δύο είναι τα είδη της αρετής, η διανοητική και η ηθική. Η μεν διανοητική οφείλει τη γένεση και την ανάπτυξή της κατά κύριο λόγο στη διδασκαλία γι αυτό απαιτεί πείρα και χρόνο, ενώ η ηθική αρετή αποκτάται εκ του έθους, για αυτό και το όνομά της μικρή διαφορά παρουσιάζει από το “ήθος”. Από αυτό φαίνεται πως καμία ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως. Διότι κανένα πράγμα από αυτά που υπάρχουν στη φύση, δεν μπορεί να αποκτήσει άλλες ιδιότητες. Για παράδειγμα ένας λίθος από τη φύση του πηγαίνει προς τα κάτω, δεν είναι δυνατό να συνηθίσει να πηγαίνει προς τα πάνω, έστω κι αν χιλιάδες φορές προσπαθήσει κανείς να της το μάθει πετώντας την και ξαναπετώντας την προς τα πάνω. Ούτε η φωτιά μπορεί να συνηθίσει να πηγαίνει προς τα κάτω. Γενικά δεν υπάρχει πράγμα που από τη φύση συμπεριφέρεται με έναν ορισμένο τρόπο, που να μπορεί να συνηθίσει να συμπεριφέρεται με άλλον τρόπο. Επομένως, οι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως ούτε παρά φύση, αλλά η φύση μάς έκανε επιδεκτικούς στις αρετές, τέλειοι όμως σ' αυτές γινόμαστε με τη διαδικασία του έθους (συνήθεια).
Έπειτα, πρώτα αποκτάμε τις δυνάμεις όλων εκείνων που έχομε εκ φύσεως, και κατόπιν αποδίδουμε την ενέργεια τους. (Και αυτό είναι πιο φανερό στις αισθήσεις μας, διότι τις αισθήσεις της όρασης ή της ακοής δεν τις αποκτήσαμε έχοντας δει ή έχοντας ακούσει πολλές φορές, αλλά αντίθετα έχοντάς τες τις χρησιμοποιήσαμε, δεν τις αποκτήσαμε με τη χρήση).
Τις αρετές όμως τις αποκτούμε αφού πρώτα τις εφαρμόσουμε στην πράξη, όπως ακριβώς γίνεται και στις άλλες τέχνες. Τα πράγματα δηλαδή που πρέπει πρώτα να τα μάθουμε προτού αρχίσουμε να τα κάνουμε, τα μαθαίνουμε διά πρακτικής ασκήσεως. Για παράδειγμα οικοδόμοι γίνονται χτίζοντας σπίτια, κιθαριστές παίζοντας κιθάρα. Με όμοιο τρόπο λοιπόν γινόμαστε δίκαιοι όσοι ασκούμε τη δικαιοσύνη, σώφρονες όσοι ασκούμε την σωφροσύνη και ανδρείοι όσοι ασκούμε την ανδρεία.
Την επιβεβαίωση μας την προσφέρει και αυτό που γίνεται στις πολιτείες, διότι οι νομοθέτες κάνουν καλούς τους πολίτες τους ασκώντας τους να αποκτούν τις συγκεκριμένες συνήθειες. Σε αυτό το σημείο έγκειται  βέβαια η πρόθεση του κάθε νομοθέτη. Και για αυτό, όσοι δεν πράττουν τούτο καλώς, σφάλλουν. Και εκεί είναι που διαφέρει μία αγαθή πολιτεία από τη μηδαμινή. Εξ άλλου, είναι ίδιες οι αιτίες και τα μέσα που δημιουργούν και καταστρέφουν κάθε αρετή, ομοίως δε και κάθε τέχνη. Διότι και οι καλοί και οι κακοί κιθαρίστες γίνονται με το να παίζουν κιθάρα, το ίδιο και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι: χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, χτίζοντας τα όμως με κακό τρόπο θα γίνουν κακοί. Διότι, αν δεν υπήρχε αυτό το πράγμα, δεν θα υπήρχε και η ανάγκη διδασκάλου, και όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί εκ γενετής.
Το ίδιον λοιπόν συμβαίνει και σε ό,τι αφορά τις αρετές. Δηλαδή κάνοντας αυτά που κάνουμε στην καθημερινή μας συνάφεια με τους άλλους ανθρώπους άλλοι γινόμαστε δίκαιοι και άλλοι άδικοι. Επίσης, ανάλογα με τις πράξεις μας στις επικίνδυνες και φοβερές περιστάσεις της ζωής και αποκτώντας σιγά σιγά τη συνήθεια να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε σχέση με τις επιθυμίες και την οργή: άλλοι γίνονται σώφρονες και πράοι και άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι (οξύθυμοι), οι πρώτοι με το να συμπεριφέρονται έτσι στις περιστάσεις αυτές και οι άλλοι με τον αντίθετο τρόπο.
Εν συντομία, οι έξεις γεννιούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών.
Γι' αυτό και πρέπει να φροντίζουμε οι ενέργειές μας να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, αφού οι έξεις είναι τελικά αντίστοιχες προς τις διαφορές που οι ενέργειες αυτές παρουσιάζουν μεταξύ τους. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία να αποκτά κανείς όσο γίνεται πιο νέος αυτές ή εκείνες τις συνήθειες ίσα ίσα έχει πολύ μεγάλη σημασία, ή μάλλον σημαίνει το παν.

ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ ΟΠΛΙΣΟΥ

ΟΠΛΙΣΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ, ΕΧΕ ΘΑΡΡΟΣ ΚΑΙ ΜΕΙΝΕ ΣΕ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ. ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ ΑΠΟ ΣΤΙΓΜΗ ΣΕ ΣΤΙΓΜΗ ΚΑΙ ΕΣΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΜΕΝΟΣ ΓΙΑ ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΤΙΓΜΗ.
ΤΗΝ ΠΕΡΙΜΕΝΕΣ ΚΑΙΡΟ…ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΟΝΕΙΡΕΥΤΗΚΕΣ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΙΓΜΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ. ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΣΟΥ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΖΟΣΟΥΝ.
ΓΙΝΕ ΤΟ ΞΙΦΟΣ, ΤΟ ΔΟΡΥ, Η ΑΣΠΙΔΑ. ΣΤΑΣΟΥ ΟΡΘΙΟΣ ΣΕ Ο,ΤΙ ΓΙΝΕΙ.

ΞΕΡΕΙΣ ΠΩΣ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΕ ΒΛΑΨΕΙ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΛΑΨΕΙ ΤΗΝ ΘΕΪΚΗ ΨΥΧΗ ΣΟΥ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΡΕΨΕΙ. ΠΟΛΛΟΙ ΤΟ ΠΡΟΣΠΑΘΗΣΑΝ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΑΛΛΑ ΕΣΥ ΑΝΤΕΞΕΣ. ΔΕΝ ΑΦΗΣΕΣ ΠΟΤΕ ΚΑΝΕΝΑΝ ΝΑ ΣΚΛΑΒΩΣΕΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΨΥΧΗ ΣΟΥ. ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΩΡΑ.
ΑΥΤΗ ΤΗ ΔΥΣΚΟΛΗ ΣΤΙΓΜΗ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΕΚΕΙ!

"ΕΚΡΗΚΤΙΚΕΣ" ΣΤΙΓΜΕΣ

Στιγμές…Τη μια στιγμή είμαστε εδώ και την άλλη έχουμε φύγει. Τη μια στιγμή έχουμε κόσμο γύρω μας και την άλλη όλος ο κόσμος έχει φύγει. Τη μια στιγμή ζούμε μέσα στην ηρεμία και μια άλλη στιγμή μέσα στο χάος.
Χιλιάδες στιγμές, μοναδικές, που δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω. Και μέσα σε μια απλή στιγμή πόση φασαρία μπορούμε να κάνουμε.  
Συγκρούσεις, θυμός, φωνές, ψέματα, μίσος, βία, μάχες μόνο για μια μικρή στιγμή!
Ζούμε μέσα στον φόβο και την καχυποψία, και στην προσπάθεια μας να κυριαρχήσουμε, ξεσπάμε παντού με το παραμικρό.
Πλήρως καλυμμένοι με τις πανοπλίες μας, με σφιχτές τις γροθιές μας, έτοιμοι να εκραγούμε. Και μια στιγμή μονό αρκεί για να πληγώσουμε τους γύρω μας, για να βγάλουμε έξω όλο τον εγωισμό μας, για να ασκήσουμε κάθε μορφής βία. Σε μια στιγμή μονό, χωρίς να σκεφτόμαστε. Πολύ φασαρία για το τίποτα. Και μετά η στιγμή περνάει…Άλλες φορές ξεχνιέται και άλλες αφήνει σημάδια και σε μας και στους γύρω μας.
Ας σκεφτούμε λίγο το πόσο επηρεάζουμε τα πάντα γύρω μας μέσα σε μια στιγμή με τις πράξεις, τα λόγια και τις σκέψεις μας. Ας σκεφτούμε πόσα πράγματα θα μπορούσαμε να είχαμε αλλάξει μέσα σε μια στιγμή.
Γιατί πάντα αντιδρούμε έτσι; Οφείλεται σε εκρηκτική ιδιοσυγκρασία ή μήπως προσπαθούμε να καλύψουμε την αίσθηση του πόνου που σιγοβράζει μέσα μας;

Η πανοπλία προστατεύει τον πολεμιστή σε κάθε μάχη. Μετά όμως, ο πολεμιστής την βγάζει για να φροντίσει τυχών πληγές, αλλά και για να την καθαρίσει, να τη συντηρήσει, να τη γυαλίσει, για να την έχει έτοιμη για την επόμενη μάχη. Δεν μένει πάνοπλος όλη την ώρα. γιατί γνωρίζει πως μπορεί από λάθος να πληγώσει κάποιον συμπολεμιστή του.

Το ίδιο ισχύει και για μας. Το να κρυβόμαστε πίσω από μια μάσκα, από μία πανοπλία δεν θεραπεύουμε τις πληγές μας, απλά τις καλύπτουμε. Χρησιμοποιώντας την πανοπλία μας, νομίζουμε πως θα φοβίσουμε τους ανθρώπους γύρω μας, θα τους επιβληθούμε και πως έτσι προστατεύουμε τον εαυτό μας απ’ το να πληγωθεί. Κρυβόμαστε από τον ίδιο μας τον εαυτό.
Η οργή όμως σιγοβράζει μέσα μας και για να κρύψουμε τους δικούς μας φόβους και ανησυχίες καταλήγουμε να κάνουμε εμείς όλα αυτά που φοβόμαστε πως θα μας κάνουν. Και το αποτέλεσμα δεν μας αρέσει. Όλα μέσα σε μία στιγμή.

Μια στιγμή αρκεί όμως και για να βγάλουμε την πανοπλία. Σίγουρα μπορούμε να το κάνουμε. Το ερώτημα είναι, Θέλουμε;
 

Ο ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΡΙΣΗΣ

“Φαύλος κύκλος είναι η κατάσταση όπου επιλύοντας ένα πρόβλημα, δημιουργείται ένα άλλο, το οποίο όμως οδηγεί ξανά στο αρχικό πρόβλημα και κατά συνέπεια σε αδιέξοδο”.
Όσο απλοϊκός κι είναι ο όρος αυτός στο λεξικό, τόσο δύσκολο είναι να ξεφύγουμε από τέτοιου είδους καταστάσεις στη ζωή μας.

Τον τελευταίο καιρό, παρατηρώ μια αύξηση γκρίνιας, νευρικότητας, επιθετικότητας, αμφιβολιών, καχυποψίας, κριτικής κάθε είδους για διάφορα θέματα. Ειδικά η κριτική και κυρίως η κατάκριση, είναι η “νέα μόδα” των ημερών μας.
Πάρτε για παράδειγμα μια “διαδικτυακή κοινωνία” όπως το Facebook.
Καθημερινά εκατομμύρια άνθρωποι, διαφόρων ηλικιών, κάνουν όλων των ειδών τις αναρτήσεις στον “τοίχο” τους, σε φίλους, σε ομάδες...και αμέσως ξεκινούν τα θετικά σχόλια και τα “Like”, αν πρόκειται για κάτι που μας αρέσει, μας εμπνέει, μας ευχαριστεί κλπ.
Τι γίνεται όμως όταν η ανάρτηση ΔΕΝ μας αρέσει;
Ξεκινάμε αμέσως τα αρνητικά σχόλια, τις κατακρίσεις, κοροϊδεύουμε, ειρωνευόμαστε, πολλές φορές βρίζουμε, προτρέπουμε άλλους να απομονώσουν  ή να διαγράψουν άτομα.
ΟΛΟΙ το έχουμε κάνει αυτό και όποιος πει το αντίθετο, απλά κοροϊδεύει τον εαυτό του.
Κι αν δούμε κάποιον να τα κάνει όλα αυτά και δεν συμφωνούμε με τις πράξεις του, τότε τι κάνουμε; Αρχίζουμε κι εμείς να κάνουμε το ακριβώς ίδιο σε εκείνον (ακόμα και αν δεν το καταλαβαίνουμε). Οπότε πέφτουμε σε φαύλο κύκλο. Κατακρίνουμε αυτούς που κατακρίνουν.

Όπως ακριβώς γίνεται στις διαδικτυακές κοινωνίες, έτσι γίνεται και στον πραγματικό κόσμο. Μόλις γίνει κάτι που δεν μας αρέσει, αμέσως ξεκινάει ένας φαύλος κύκλος γκρίνιας, επιθετικότητας και κατάκρισης.
Αλήθεια, ποια είναι η λύση σε όλο αυτό; Η αποστασιοποίηση ή συνεχίζουμε να μπαίνουμε σε φαύλους κύκλους; Μπορούμε άραγε να αποστασιοποιηθούμε μπροστά σε κάτι που θεωρούμε άδικο; Υπάρχει τρόπος να δείξουμε σε αυτόν που κατακρίνει το “λάθος”, χωρίς να τον κρίνουμε αρνητικά κι εμείς; Γιατί τις περισσότερες φορές πέφτουμε κι εμείς στο ίδιο λάθος, χωρίς να το καταλάβουμε. Μιλάω καλά εκ πείρας…

Περιμένω τα σχόλια και τις σκέψεις σας…καλές ή κακές!

Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΩΡΕΣΗΣ

Η πράξη της συγχώρεσης λαμβάνει χώρα στο μυαλό μας. Δεν έχει πραγματικά καμία σχέση με το άλλο πρόσωπο.

Όταν κατηγορούμε κάποιον άλλο, χάνουμε πολύτιμη ενέργεια και δύναμη, επειδή ρίχνουμε όλη την ευθύνη σε εκείνον. Πολλοί άνθρωποι στη ζωή μας μπορεί να συμπεριφερθούν με τρόπο που θα μας προκαλέσει  δυσάρεστα συναισθήματα και αντιδράσεις. Ωστόσο, επειδή δεν είναι “μέσα στο μυαλό μας”, δεν μπορούν να ξέρουν πως θα αντιδράσουμε εμείς. Αναλαμβάνοντας λοιπόν την ευθύνη για τα δικά μας συναισθήματα και αντιδράσεις, μαθαίνουμε να επιλέγουμε συνειδητά πως θα ανταποκριθούμε σε κάθε περίπτωση και όχι απλώς να αντιδρούμε.

Δεν μπορούμε να μιλάμε για δυσαρέσκεια, χωρίς να μιλάμε για συγχώρεση. Το να συγχωρέσουμε κάποιον δεν σημαίνει πως εγκρίνουμε τη συμπεριφορά του. Είναι απλά μια πράξη απελευθέρωσης του εαυτού μας από αρνητική ενέργεια.

Με τη συγχώρεση δεν σημαίνει πως θα επιτρέψεις τις άσχημες συμπεριφορές ή αρνητικές ενέργειες του άλλου να συνεχιστούν στη ζωή σου. Αφήνεις τα γεγονότα να περάσουν, απελευθερώνοντας τον. Και έτσι ρυθμίζεις υγιή όρια τα οποία κάνουν καλό όχι μόνο σε σένα, αλλά στο άλλο άτομο.

Κατά κάποιον τρόπο, δεν υπάρχουν λάθη με τη έννοια του λάθους. Όταν οι καρδιές μας είναι κλειστές και αισθανόμαστε δυσαρέσκεια, θυμό και θλίψη, είναι δύσκολο να δούμε κάτι καλό. Ωστόσο, όταν οι καρδιές μας ανοίξουν, η αρνητικότητα εξαφανίζεται και είμαστε σε θέση να αποβάλουμε αυτές τις παλιές σκέψεις και να επιστρέψουμε στη χαρά, η οποία υπάρχει πάντα μέσα μας.

Όσο κι αν συμβαίνουν γύρω μας χαοτικές καταστάσεις, όσο κι αν κάποια πράγματα μπορεί να πηγαίνουν με τον τρόπο που θέλουμε ή όχι, ό,τι κι αν κάνουμε αυτή τη στιγμή, όπως και να είμαστε, αυτό που έχει σημασία είναι να μπορούμε να αγαπήσουμε και να αποδεχτούμε τον εαυτό μας. Και όταν το κάνουμε αυτό, οι δύσκολες στιγμές δεν θα μπορούν πλέον να μας επηρεάσουν αρνητικά.